Rama: Kosova është e pavarur dhe Serbia po dorëzohet përballë realitetit, me Maqedoninë e Veriut jemi strategjikë

Ëndrra e ballkanasve për t’u përfshirë në familjen e madhe evropiane, marrëdhëniet mes shteteve ballkanike, lufta në Ukrainë dhe ndikimet malinje në Ballkan, raportet ndërshqiptare… Këto janë kryefjala e bashkëbisedimit ekskluziv të portalit Klubi i Debatit Politik (kdp.mk) me Kryeministrin e Shqipërisë, zotin Edi Rama. 

Intervistuan: Seladin XHEZAIRI & Xhelal NEZIRI

KDP: Le ta çelim këtë bashkëbisedim me integrimin e Ballkanit Perëndimor në BE që, ç’është e vërteta e kemi trajtuar në një cikël programesh dokumentare në televizionin tonë. Ju nuk është se nuk jeni prononcuar për këtë çështje që vazhdon të jetë aktuale edhe sot e kësaj dite. Përse ky zhgënjim i ballkanasve, përfshirë këtu dhe ne shqiptarët, me përpjekjet për t’u përfshirë në  familjen evropiane?

EDI RAMA: Jo, unë mendoj që faza e zhgënjimit është tejkaluar dhe jemi në një fazë të re, në fazën e negociatave. Arsye për të cilën kemi bërë shumë përpjekje dhe mungesa e negociatave na çoi deri në zhgënjim dhe tani kjo fazë e re, sigurisht ka sfidat e veta, ka problemet e veta, do kërkojë kohën e vet, patjetër. Sigurisht që do të na sfidojë nervat në një moment të caktuar, por është diçka që ia vlen të bëhet, sepse është një proces që garanton të ardhmen e fëmijëve tanë. 

KDP: Shqipëria e ka të lidhur fatin në procesin e integrimit, nëse mund ta them kështu, me Maqedoninë e Veriut dhe një kohë ishte një lloj pengu i problemit midis Shkupit dhe Sofjes. Po ashtu, të dyja qeveritë kishin probleme në marrëdhëniet me Brukselin, kur bëhet fjalë për përmbushjen e kritereve apo benchmark-eve të kërkuara si parakusht për nisjen e bisedimeve anëtarësuese. Mendoni se këto pengesa tashmë janë eliminuar?

EDI RAMA: Tash këto janë probleme të tejkaluara që nuk do të thotë që nuk do të kemi probleme të reja rrugës, por për momentin jemi të fokusuar tek procesi skriningut dhe çelja e të ashtuquajturit klasteri i parë, që shpresoj se do të vijë këtë vit. Por, përtej këtyre hapave konkretë, më e rëndësishmja ka ndodhur: Ne jemi në një fazë të re dhe po negociojmë anëtarësimin tonë në Bashkimin Evropian, ndërkohë që Maqedonia e Veriut ka edhe një pengesë tjetër jo të lehtë për të kapërcyer, që është vulosja e ndryshimeve kushtetuese për të cilat është angazhuar dhe unë shpresoj që të gjendet rruga e arsyes edhe me opozitën apo edhe me faktorët e tjerë joqeverisës në parlament për ta bërë këtë punë.

KDP: Ju jeni optimist se ndryshimet kushtetuese do të kryhen, me atë që bullgarët etnikë do të përfshihen në preambulë në përputhje me Propozimin Francez?

EDI RAMA: Ky është ujë, nuk është kafe turke, po edhe të ishte kafe turke, unë nuk shoh filxhan, kështu që nuk e di. S’mund të parashikoj se çfarë do të ndodhë, por shpresoj që të ndodhë ajo që duhet dhe që është më e mira për gjithë popullin e Maqedonisë së Veriut, qoftë për maqedonasit, qoftë për shqiptarët, që bashkëjetojnë si një popull në një territor të një shteti që ne e duam të fortë, e duam funksional, e duam të përparuar, edhe e duam sigurisht në krah.

KDP: Zoti Rama, deri tani, Ju dhe homologët tuaj nga rajoni, ia keni zënë për të madhe, do të thosha, Bashkimit Evropian zvarritjen e përshpejtimit të procesit të integrimit, ndërkohë që nga Brukseli vijnë vërejtje për Ballkanin Perëndimor se nuk i kanë bërë dhe nuk po i bëjnë sa duhet e si duhet detyrat e shtëpisë…

EDI RAMA: Më duket se këtë pyetje e keni pas përgatit për intervistën që ju ngeli për sot se edhe kjo është e tejkaluar. Nuk jemi më në atë fazë, jemi në një fazë tjetër dhe për momentin, të paktën për sa i takon Shqipërisë, marrëdhënia me Komisionin Evropian është e shkëlqyer dhe procesi i ashtuquajtur skrining po ecën shkëlqyeshëm.

KDP: Po ju pyes, për hir të së vërtetës, për shkak se edhe më tej dëgjohen vërejte për atë që diplomatët e Perëndimit e quajnë shtet i së drejtës, luftim i korrupsionit, krimit të organizuar…

EDI RAMA: Po mirë, ajo do të na shoqërojë deri në fund të procesit, deri kur të bëhemi vend anëtar i Bashkimit Evropian, madje mbase edhe më mbrapa! Sepse është pjesë e pandarë e këtij procesi dhe është pjesë e pandarë e arsyes pse bëhet ky proces.  

KDP: Aktualisht në Bruksel po zhvillohen takimet sqaruese me Tiranën dhe Shkupin, si pjesë e procesit të skriningut. Në fund, nga atje do të vijnë raportet se në çfarë shkalle është harmonizimi i ligjeve të vendeve aspirante me ato evropiane. Në këtë konteskt, çfarë raporti prisni Ju pas përfundimit të skriningut për Shqipërinë?

EDI RAMA: Ne presim një Raport shumë të mirë dhe pasqyrë besnike të punës së bërë, sepse e mira e Komisionit Evropian është që është një strukturë e cila punon me fakte dhe me objektivitet. Dhe pastaj, mbas Raportit, sigurisht që mbetet topi përsëri tek Këshilli Evropian që ka edhe atë vendimmarrjen politike, jo thjesht teknike. Kështu që, ne jemi optimist për këtë pjesë, por e thash dhe një herë që për mua hapja e negociatave dhe fakti që ne punojmë përditë për to, për mua është kryesorja. Pastaj, këto hapat që përkthehen në diçka të prekshme, ajo pamja e letrave, janë më pak të rëndësishëm. Ajo që thatë, është e vërtetë. Ne kemi, në mos gabohem tani, katër mijë e disa qindra ligje dhe akte nënligjore që duhet t’i përshtatim. Katër mijë e disa qindra janë drafte që duhet shkruar, që duhen futur në proces, që duhen konsultuar me publikun, që duhen çuar në Parlament ose që duhen kaluar në Qeveri. Dhe, është një punë voluminoze, marramendëse, por është një punë që ia vlen dhe që ne do ta bëjmë. 

KDP: Ju e dini mirë se deri ku kanë shkuar ndasitë pozitë-opozitë në Maqedoninë e Veriut lidhur me ndryshimet kushtetuese. Nuk ka konsensus edhe për aspektet tjera në procesin integrues. Si është situata në Shqipëri? Keni Ju konsensus me opozitën? 

EDI RAMA: Me thënë të drejtën, tek ligjet dhe tek aktet e përbashkëta të nevojshme, nuk më duket se ka pas ndonjë problem serioz. Por, sigurisht ne nuk kemi pas një sfidë të ngjashme që është sfida e ndryshimit të Kushtetutës, në kushtet kur ka qartësisht qëndrime të ndikuara nga një nacionalizëm shqetësues, kështu që ne nuk e kemi këtë kontekst. Shqipëria mund të ketë shumë probleme dhe partitë politike në Shqipëri mund të kenë shumë probleme dhe me siguri ka, por ne nuk kemi në Shqipëri forca politike që ta lexojnë procesin e integrimit me sytë e nacionalizmit.

KDP: Le të flasim pak, gjithnjë në kontekstin e integrimit të Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian: Marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë mes vendeve të rajonit janë ndër parakushtet, do të thosha. Në momentin që po flasim nuk është se vendet e Ballkanit në përgjithësi mund të lavdërohen për raporte çfarë i kërkon Bashkimi Evropian. Gjithmonë kemi tensione…

EDI RAMA: Kë keni parasysh, për shembull…

KDP: Kam parasysh, le të fillojmë nga Bosnjë e Hercegovina me Republika Serpskën, me debatet-përplasjet në Mal të Zi, mes asaj që cilësohet si rrymë pro-serbe…

EDI RAMA: Flisni përbrenda vendeve, qartë, qartë…Qenka e drejtë, atëherë…

KDP: Kemi problemin Serbi-Kosovë, Maqedonia, e thatë edhe vet, ka problemin me Bullgarinë…Zoti Rama, çfarë mendoni se duhet të bëjnë vendet e Ballkanit Perëndimor me qëllim që t’i bashkohen botës evropiane, në vend të inaugurimit, apo angazhimit për, le të themi, botën serbe, serbët flasin për botën shqiptare…

EDI RAMA: Unë besoj që, pa diskutim, të gjitha këto janë të vërteta. Por, nga ana tjetër, unë mbroj me bindje që Ballkani nuk ka qenë kurrë më mirë se sot në aspektin e marrëdhënieve politike. Edhe marrëdhëniet politike mes Serbisë dhe Kosovës nuk kanë qenë kurrë më mirë se sot, në raport me vetveten, kuptohet. Pse? Sepse sot kemi një proces të normalizimit të kësaj marrëdhënie nën kujdesin e Bashkimit Evropian dhe të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, që faktikisht ka dhënë disa sinjale shumë, shumë domethënëse dhe shumë interesante për mundësinë e mbylljes së konfliktit dhe të hapjes së një epoke të re. Patjetër që ka tensione brenda vendeve, ka edhe situata që krijojnë shqetësim, por krahasuar me më parë, dhe unë gjithmonë nisem nga ku ishim, kur flas se ku jemi, se në qoftë se nuk marrim parasysh nga jemi nisur, thotë Çurçili, atëherë nuk arrijmë kurrë aty ku duam të shkojmë.

KDP: Ju shihni dritë në fund të tunelit, kur është fjala për dialogun Kosovë-Serbi, duke marrë parasysh marrëveshjen e pa firmosur në Ohër?

EDI RAMA: Unë, të them të drejtën, shoh dritë në tunelin edhe kur tuneli është komplet i mbyllur, por në rastin konkret tuneli ka dritë. Ka dritë, dhe çdo hap përpara është një hap drejt dritës. Ndërkohë që kemi kaluar shekuj, dekada, madje edhe periudha të tëra të jetës sonë ku çdo hap përpara ishte një hap drejt errësirës.

KDP: Nga 2011 kur nisi dialogu Prishtinë-Beograd, janë nënshkruar diku 39 marrëveshje, nëse nuk gaboj. Tani, kemi një marrëveshje nga Brukseli, propozimin franko-gjerman, dhe aneksin e dakorduar në Ohër. A mendoni se kjo marrëveshje do të implementohet apo do të ketë fatin e atyre 39 marrëveshjeve të kaluara?

EDI RAMA: Ky proces, sipas meje, nuk shihet si çdo marrëdhënie tjetër kontraktuale, se janë bërë kaq marrëveshje. Ky është një proces që ka vështirësinë e vet specifike dhe edhe fakti që janë bërë marrëveshje pas marrëveshjes, pavarësisht se një pjesë e tyre apo të gjitha, si të doni, nuk kanë funksionuar aq sa shkruhet në to, është prapë pozitive. Pra, nuk ka pasur ikje nga tryeza për të rifilluar konfliktin e armatosur, po ka pasur rikthime në tryezë për të provuar prapë ndonjë marrëveshje. Kjo është shumë e rëndësishme. Sepse…

KDP: Po është një vendnumëro…

EDI RAMA: Edhe vendnumëroja është e rëndësishme, në rast se do të ishte vendnumëro, por unë nuk mendoj që është vendnumëro, sepse ka progres dhe, sidomos ky hapi i fundit është progres i madh.

KDP: Do të zbatohet marrëveshja? Në rastin konkret, ajo që është më kryesore në Kosovë është Asociacioni…

EDI RAMA: Tani, Asociacioni është një marrëveshje e nënshkruar dhe ka një rëndësi të veçantë për faktin se është maksimumi që Kosova mund të bëj në adresim të Serbisë, edhe pse bëhet fjalë për komunitetin serb në Kosovë. Pra, kur mendon që ky është maksimumi që Kosova duhet të bëj, atëherë është minimumi që Kosova duhet të bëj. Në sensin që deri dje, Serbia, jo Serbia, po e gjithë bota, as nuk e çonte dot nëpër mënd që Kosova mund të ishte e pavarur. Sot Kosova është e pavarur dhe Serbia që po dorëzohet përballë një realiteti që nuk e ndryshon dot. Pavarësisht që këmbëngul që të mos ndodhë, edhe vet Serbia, gjë që unë e kam dëgjuar edhe nga goja e Presidentit të Serbisë, në një konferencë shtypi që dha mbas asaj dite të gjatë të marrëveshjes, do të ndodhë, edhe unë nëse s’e firmos, keni parasysh që kjo do të ndodhë! Pra, sigurisht që Asociacioni është një çelës shumë i rëndësishëm për ta kyçur marrëveshjen.

KDP: Në të njëjtën kohë, të dyja palët, kam parasysh kryeministrin Albin Kurti, kam parasysh presidentin Aleksandar Vuçiq, përmendin të ashtuquajturat “vija të kuqe”.

EDI RAMA: Mirë, mirë, dakord. Tani, do t’i përmendin të gjitha, por problemi është që thelbi është i përmirësuar ndjeshëm. Kush e mendonte deri dje që Albini do të ulej me Presidentin e Serbisë? Askush! Ndoshta, përveç meje! Dhe, unë e kam menduar që kjo do të ndodhte. Se si dhe kur do të ndodhte, sepse s’ke ku shkon. Domethënë, këto idetë ekstravagante me kthim kurrizi në një botë që është gjithnjë më shumë e lidhur në mes të Europës dhe me aleatët dhe me partnerët që ne kemi, ne dhe Kosova, nuk janë funksionale. Janë funksionale në opozitë, po nuk funksionojnë kurrë kur ti je duke qeverisur.

KDP: Miqtë e mi në Beograd, miqtë e mi serbë, thonë se Beogradi zyrtar, më përpara do të pranonte që Kosova t’i bashkohej Shqipërisë sesa ta njohë Kosovën e pavarur!

EDI RAMA: E di, e di këtë gjë. E kam dëgjuar edhe nga miqtë e mi në Beograd! Problemi është që kjo rrugë nuk është një rrugë dëshirash që iu duhen plotësuar plotësisht të gjithëve, është një rrugë kompromisesh, por këto kompromise, le ta themi deri në fund e mos ta harrojmë kurrë, sado të dhimbshme të jenë për Kosovën, janë, janë “çaj kamomili” në raport me çfarë Serbia duhet të pranojë dhe, s’ka ku shkon pa e pranuar që Kosova është një realitet i pakthyeshëm dhe që Kosova, e njeh, s’e njeh Serbia, ka të drejtën e vet të qëndrojë aty, me pëlqimin e Serbisë, edhe pse pa firmën e Serbisë! Është big!

KDP: Kryeministri Kurti ka qenë shumë i zëshëm në kundërshtimin e Asociacionit të komunave me shumicë serbe në Kosovë. Mendoni se tash do ta zbatojë këtë pjesë të marrëveshjes, që nënkupton thelbin e kompromisit? 

EDI RAMA: Është kalimi i dhimbshëm nga poezia e opozitës, tek proza e qeverisjes. Nuk është kalim i thjeshtë dhe sidomos kur poezia është shumë e zjarrtë, edhe kalimi është më i vështirë, por është diçka që iu ndodhë të gjithëve.

KDP: Mendoni se me këtë marrëveshje përfundimisht është varrosur plani për “korrigjimin e kufijve” apo për “bashkimin e Kosovës me Shqipërinë”?  

EDI RAMA: Unë nuk mendoj asgjë. Unë thjesht do isha shumë kurioz të shikoja çfarë do të ndodhë ditën kur Serbia do ta njohë Kosovën, siç e ka njohur Mali i Zi Kosovën, dhe do të ulen për të bërë demarkacionin.

KDP: Do të ndodhë shpejtë kjo?

EDI RAMA: Jo. Atë ditë jam kurioz të shoh se çfarë do të ndodhë kur të ulen për të bërë demarkacionin, por është larg, kështu që të shohim! Që do të thotë që çështja e kufirit do të rikthehet në tavoline një ditë, kur të bëhet demarkacioni, por ndryshimi i kufijve si teknikë negocimi është një temë e tejkaluar tanimë, mendoj unë.

KDP: E përmendët Malin e Zi, miku juaj presidenti Gjukanoviq, pas tridhjetë e sa vitesh në pushtet, kaloi në opozitë. Ka vlerësime, kryesisht nga qarqet malazeze, se kjo është pjesë e politikës euro-amerikane të “kulaçit dhe kërbaçit”, kam parasysh këtu Serbinë, me qëllim që të zgjidhet çështja e Kosovës, por kushtimisht Serbisë t’i lejohet një dalje në det.

EDI RAMA: Ju keni më shumë informacione, unë nuk kam informacion që ndonjë amerikan të ketë votuar në Mal të Zi. Në Mal të Zi kanë votuar qytetarët e Malit të Zi, ata kanë marrë atë vendim. Këto teoritë e konspiracionit me dalje në det dhe me mbyllje të daljes në det, që janë rezultat i mendimtarisë së thellë euro-amerikane janë tipike për katundet tona, por nuk kanë lidhje me euro-amerikanë dhe nuk kanë lidhje me realitetin, me këto ndryshime. Janë ndryshime që i sjellë koha, i sjellë vetë elektorati. Kështu që, nuk shoh këtu ndonjë problem që nuk dihet. Problemi është i thjeshtë për rastin e Milos, i cili është një figurë monument për Malin e Zi, për hir të së vërtetës, që vjen një ditë e gjen ta kenë votuar kundër. Kaq.

KDP: Çështja e ndikimit serb në Mal të Zi…

EDI RAMA: Kjo e ndikimit serb në Mal të Zi është si të flasësh për ndikimin shqiptar në Maqedoninë e Veriut. Sigurisht që kanë ndikim shqiptarët në Maqedoninë e Veriut dhe s’ka se si të mos kenë. Natyra e ndikimit shqiptar është tjetër, natyra e ndikimit serb është tjetër.  Aty ku jetojnë së bashku popullsi që janë në fund të ditës shtetformuese dhe janë të përziera me njëra-tjetrën dhe përbëjnë atë palcën e një shteti, sigurisht që ka ndikime, por në fund të ditës, ne këtu pavarësisht se kemi ndryshime specifike, jemi një mendësi.

KDP: Kemi dy iniciativa që debatohen shumë në opinion, dhe që dikush thotë se janë në përplasje, në konkurrencë, me njëra-tjetrën. Bëhet fjalë për Balkanin e Hapur dhe Procesin e Berlinit. Cila është më e rëndësishme?

EDI RAMA: Të dyja janë të rëndësishme. Janë komplementare me njëra-tjetrën, është shumë e qartë që janë komplementare. Nuk ka asgjë që ka në Ballkanin e Hapur që nuk është në kornizën e Procesit të Berlinit, nuk ka asgjë në kornizën e Procesit të Berlinit që përjashton Ballkanin e Hapur.

KDP: A nuk është jashtë logjike që dy iniciativa të njëjta të…

EDI RAMA: S’janë të njëjta, ato janë të ndryshme, janë komplementare, sepse Procesi i Berlinit është një proces që koordinohet  nga partnerë të huaj. Ballkani i Hapur është një proces që orientohet nga ne vetë.

KDP: Ashiqare që miqtë tuaj, kolegët tuaj në Prishtinë, klasa politike në Prishtinë, ka një qëndrim katërcipërisht të kundërt…

EDI RAMA: Kjo është bukuria e jetës, se po të kishin të gjithë të njëjtat mendime do mërziteshim nga jeta. Jeta këtë ka të bukur, që ka kundërshti, ka diversitet, ka ngjyra të ndryshme, ka gjatësi të ndryshme, ka gjerësi të ndryshme dhe gjitha këto e bëjnë jetën të bukur, se ndryshe çfarë kuptimi do kishe që të mendonim të gjithë njësoj. Ne e kemi provuar dhe ishte një tmerr.

KDP: Zoti Rama këtë intervistë e zhvillojmë të martën, ndërkohë që në Tetovë është vënë gurthemeli për fillimin e ndërtimit të Korridorit 8. Po ta vendosim këtë projekt në kontekstin e zhvillimeve rajonale është një lajm i mirë. Jeni optimist se edhe ju, edhe Maqedonia, po pse jo edhe Bullgaria, do ta rrumbullakoni këtë project, ashtu siç thuhet brenda afatit?

EDI RAMA: Më vjen shumë keq që nuk munda të jem në vendosjen e gurthemelit, sepse ne kemi Konventën Ndërkombëtare të Turizmit që është diçka që për herë të parë në rajon organizohet me përkujdesjen e Organizatës Botërore të Turizmit dhe kemi përfaqësues nga tridhjetë e tetë vende të ndryshme. Duhet të bëj të zotin e shtëpisë në një kuptim. Por, sigurisht, projekti i Korridorit 8 është një projekt strategjik me një rëndësi të madhe. Ka qenë i bllokuar për një kohë të gjatë dhe u zhbllokua në Samitin e Bashkimit Evropian me Ballkanin Perëndimor në Tiranë si proces, në sensin që ka qenë i bllokuar për t’u përcaktuar si pjesë e rrjetit evropian të transportit, jo se ishte i bllokuar për ne. Fakti që edhe Bashkimi Evropian tani e konsideron pjesë të rrjetit evropian, na jep shumë dorë për zhvillimin e mëtejshëm të tij.

KDP: Sa kanë të drejtë ata që vlerësojnë se dy politikanë në rajonin e Ballkanit Perëndimor janë ata që mund të ndikojnë për të mirë apo për të keq për kahun e zhvillimeve në rajon. Përmendet kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, përmendet presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq?

EDI RAMA: Unë për të mirë bëj gjithçka që mundem, për të ndikuar sado-pak. Për të keq, nuk e shoh assesi si ta bëj, përveç se nuk më shkon mendja të ndikojë për të keq.

KDP: Ka mendime sipas të cilave Serbia ka pritur që Samiti që u mbajt në Tiranë i Bashkimit Europian, në vend se të mbahej këtu tek ju, të mbahej në Beograd.

EDI RAMA: Kjo nuk është e vërtetë…

KDP: Thonë se ky ka qenë një sinjal për presidentin serb me largimin e kancelares gjermane…

EDI RAMA: Kjo nuk është e vërtetë fare. Samiti është mbajtur në Tiranë për t’i shprehur Tiranës dhe Shqipërisë respekt për shumëçka, por në radhë të parë për pozicionin që Shqipëria ka në raport me marrëdhëniet ndërkombëtare të Bashkimit Europian dhe në raport, në marrëdhënie me aleatët, partnerët tanë ndërkombëtar. Kështu që, për këtë jam i sigurt.

KDP: Të flasim pak për luftën në Ukrainë dhe ndikimet malinje në Ballkan. Për shkak të mungesës së unitetit, thënë kushtimisht, brenda politikanëve të Ballkanit, ka tregues për ndikimet ruse në rajonin tonë. Lufta në Ukrainë, sanksionet ruse ndaj Rusisë kanë bërë që diplomacia ruse të jetë edhe më tej e pranishme, por përmes Kishës Ortodokse ruse që ka ndikimin e vetë kryesisht në hapësirat e ish-Jugosllavisë?

EDI RAMA: Ballkani është vendi ku Rusia ka influencën e vetë më të madhe përtej atyre kufijve të atyre republikave gjysmë të varura, gjysmë autonome, andej nga stepat dhe sigurisht Ballkani është edhe hallka më e dobët e gjithë zinxhirit të vendeve të Europës në raport me influencën ruse. Brenda Ballkanit kemi dy realitete komplet të kundërta. Kemi realitetin shqiptar, të Shqipërisë dhe të Kosovës, ku influenca ruse është minimale, edhe pse përpjekjet e Rusisë për të influencuar këtu nuk kanë munguar. Për fat të keq, kanë gjetur shqiptarë përmes të cilëve janë përpjekur ta bëjnë dëmin e tyre duke i paguar, siç edhe e keni ndjekur, por jo të gjitha, akoma nuk janë shfaqur plotësisht në sytë e publikut. Por, në fund të fundit, ky nuk është një vend dhe shqiptarët nuk janë një komb që kanë ndonjë nostalgji apo ndonjë oreks për Rusinë. Rusia është një vend i madh me një kulturë të jashtëzakonshme, me një histori të jashtëzakonshme, me vlera të mëdha, me shumë gjeni etj, etj. Por me të gjitha këto, Rusia e sotme është një vend që s’ka më keq. Ndërkohë që me vendet e tjera Rusia ka tjetër marrëdhënie dhe vendet e tjera kanë tjetër qasje ndaj Rusisë ,në kuptimin e influencës dhe e gjithë bota sllavo-otodokse është e ndikuar nga Rusia, plus në mënyrë të veçantë bota serbe, për arsye historike, për arsye konjukturash tradicionale politike.

KDP: A mund ky ndikim të jetë një pengesë më serioze për të ardhmen, për afrimin e rajonit me Bashkimin Evropian? Serbia vazhdon të mos vendos sanksione ndaj Rusisë…

EDI RAMA: Çështja e sanksioneve të Serbisë është një çështje për të cilën unë jam shprehur dhe mund të shprehem saherë të doni, që Serbia nuk duhet vënë nën presionin për të vendosur sanksione si ne të tjerët, sepse nuk e bën dot edhe jo politikisht që kjo është një vështirësi, por vështirësia tjetër është se teknikisht nuk e bën dot, sepse Serbia pa gazin rus është e mbaruar. Nuk është Gjermani që mund të presë dhe nga ana tjetër çdo të shtunë kancelari hap një tjetër platformë të gazit të lëngshëm edhe me kontrata shumë më të shtrenjta të bëra me Katarin e vendet tjera, kështu që te kjo çështja e sanksioneve, unë kam një qëndrim timin shumë të prerë.

KDP: Shqiptarët e Kosovës mund ta interpretojnë si panik…

EDI RAMA: Të udhëheqësh do të thotë të çash erën përpara, nuk do të thotë të ndjekësh nga mbrapa ata të cilët udhëheqin. Kjo vjen edhe me riskun që ndonjëherë edhe mos kuptohesh ose ndonjëherë të keqkuptohesh, ose ndonjëherë edhe të gabosh, por të udhëheqësh do të thotë të ecësh përpara dhe të tregosh rrugën dhe jo të shohësh nga duan t’i bien të tjerët, pastaj të shkosh pas tyre që t’iu pëlqesh. Nëse do ishte për t’u pëlqyer, atëherë liderët do duhej të merreshin me sfilata mode. Liderët nuk janë për t’u pëlqyer, liderët janë për t’u respektuar në rastin më të mirë dhe pastaj për t’i bërë bilancet, në fund. Thënë kjo, po e përsëris, ka qenë diçka e jashtëzakonshme që, sidoqoftë, me gjithë këto influenca ruse, këto lidhje, këto ngatërresa, me gjithë këto ngarkesa të historisë, gjithë gjashtëshja ka mbajtur unitetin në raport me luftën në aspektin politik dhe aspektin institucional në Kombet e Bashkuara. Serbia ka votuar vazhdimisht njësoj si ne dhe njësoj si fronti perëndimor kundër agresionit dhe shkeljes së integritetit territorial dhe kjo për mua është shumë e rëndësishme. Sepse, në fund të ditës, ne duhet të shohim interesin tonë. Emocionet janë të rëndësishme për të bërë filma, për të shkruar kujtime, për të përjetuar historinë tënde për t’ia kaluar atë brezave, por interesat janë ato që vendosin në marrëdhëniet mes shteteve dhe në marrëdhëniet e një rajoni. Cili është interesi ynë? Që Serbia të izolohet, që Serbia të kthehet në një forcë destruktive apo që Serbia të integrohet me të gjitha vështirësitë, me të gjitha pengesat, me të gjitha ato përpëlitjet e veta në këtë komunitet dhe që çdo kërcitje këtu që kthehet, përkthehet në shkrehje armësh dhe në njerëz, jeta e të cilëve vihet në rrezik, të evitohet. Unë them që kjo e dyta është më e rëndësishme. Cila është më e rëndësishme për të ardhmen e fëmijëve tanë në këtë rajon, që t’iu trashëgojmë atyre pasionin për të luftuar kundër njëri-tjetrit dhe mbi të gjitha gjëja që shqiptarët kudo ku janë dhe ata të Kosovës në mënyrë të posaçme, duke qenë se ata kanë pasur pjesën më të madhe të vuajtjes nën regjimin e Millosheviqit, s’duhet ta harrojnë kurrë, që shqiptarët e kanë fituar luftën. Shqiptarët e kanë fituar luftën e tyre. Nuk ka një luftë tjetër tani për të bërë me Serbinë në sensin për të nxjerrë alltitë. Tani si fitimtarë duhet të shikojnë se si të bëjnë paqen dhe se si të përfitojnë nga paqja, sepse të jesh në paqe dhe të mos përfitosh, flasin për Ballkanin e Hapur, flasin për mallrat serbe dhe janë konsumatorët më të mëdhenj të mallrave serbe. Dhe, s’ka asnjë problem në sensin që është e rëndësishme që të ftillohen ata që flasin që shqiptarët kanë fituar luftën. Këto muhabete nuk janë muhabete fitimtarësh.

KDP: Gjatë trazirave të fundit në veri të Kosovës kishte informacione se operojnë edhe pjesë të njësitit paramilitar rus Wagner, në 2017 ndodhi tentim për puç në Maqedoninë e Veriut për të pamundësuar vendin të arrijë Marrëveshjen e Prespës me Greqinë dhe të bëhet anëtare e NATO-s. I njëjti tentim për puç ndodhi edhe në Mal të Zi në vitin 2016, para se vendi të anëtarësohet në NATO. Tani kur jemi në një proces të integrimit më të hovshëm në BE, a mendoni se Rusia mund të nxisë trazira që do të pengonin këtë rrugë? Apo, në rastin konkret, të pengojë normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës?

EDI RAMA: Patjetër që rreziku ekziston dhe ky rrezik do të na bëjë të mendojmë për paqe, të mendojmë për të ruajtur një unitet mes vendeve të rajonit. Të gjitha ato tjerat realizohen. Nëse duam që Serbia një ditë t’i kërkojë falje Kosovës, duhet të bëjmë paqen. Nuk kërkohet falja kaq kollaj, është proces. Pra, duhet të bëjmë paqen. Dhe, puna për paqen është shumë më e vështirë…Ka disa që thonë se paqja është shumë më e vështirë se lufta. Unë luftë s’kam bërë, preferoj paqen. Sigurisht që lufta është mjet i fundit.

KDP: Të flasim në këtë pjesën e fundit për komunikimin ndërshqiptar. Juve zoti Rama ju zihet për të madhe tek ne në Maqedoninë e Veriut sepse vite më parë, në këtë Sallë të Hartave, i mblodhët liderët e partive për të arritur atë që u quajt Platforma e Tiranës. Keni bërë disa mbledhje të përbashkëta me qeverinë e Kosovës, me ato të kaluara dhe me këtë aktualen të z.Kurti. Por, shikuar nga anash, nuk është se vjen në shprehje ajo motoja e shënimit të 100-vjetorit të pavarësisë së shtetit shqiptar “Një komb, një qëndrim”, për çështjet madhore, do të thosha. Si i shikoni këto reagime?

EDI RAMA: Atyre që këto i shikojnë me syrin e dikujt që konsideron se botës po i afrohet fundi, unë do t‘ua kujtoja se, – nuk ka qenë përpara 100 vitesh, përpara 50 vitesh, e as përpara 20 vitesh, – ka qenë deri përpara pak vitesh koha kur në Maqedoninë e Veriut nuk e ngrije dot një flamur shqiptar për dasmë. Është e vërtetë apo jo? Pra, për dasmë. Domethënë, nuk bëje dot një dasmë ku ngrije flamurin shqiptar, sepse bëhej problem. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për Kosovën. Sot Kosova është në një pozicion krejt tjetër falë Ushtrisë Çlirimtare të Hashim Thaçit, që e çuan deri në fund aspiratën e Ibrahim Rugovës për pavarësi.

KDP: Që thoshte „Kosova e pavarur njësoj e hapur si ndaj Serbisë ashtu edhe ndaj Shqipërisë“…

EDI RAMA: Po, patjetër, sepse ishte një burrë më i zoti. Po kështu edhe në Malin e Zi. Unë mbaj mend kur kam shkuar për herë të parë në Malin e Zi, shqiptarët atje ishin si nën rrethim. Sot është një situatë krejt tjetër. Pra, është shumë e rëndësishme që këto mos t’i harrojmë. Ne nuk mundemi dot të kënaqemi me kaq, duhet të bëjmë më mirë, duhet të bëjmë më shumë, por nuk do ta harrojmë kurrë këtë gjë sepse pastaj fyejmë ata që i bënë të mundur ato gjëra, fyejmë gjakun e dëshmorëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, fyejmë stërmundimet e atyre që ishin projektuesit dhe vizionarët e mëdhenj të ndryshimeve, që sot s’janë më. Mendoj për Ibrahim Rugovën dhe Arbër Xhaferrin dhe për përpjekjet e të gjithë të tjerëve. Unë jam realist, nuk jam optimist, në sensin se këto që po i them i them se jam euforik, s’jam fare, por ky është realiteti. Duhet mos i harrojmë këto gjëra dhe duhet të ballafaqohemi më shumë me veten. Problemi i shqiptarëve, më i madhi, është vetja. Nuk janë të tjerët! Sidomos në kushtet e sotme. Sa më shumë të ballafaqohemi me veten dhe sa më shumë të përmirësojmë veten, duke mos i parë ato që na mungojnë si gjëra që na i marrin të tjerët, por duke i parë ato që na mungojnë si gjëra që duhet t’i arrijmë vet, aq më mirë do të jemi.

KDP: Si e vlerësoni procesin gjyqësor të filluar në Hagë kundër Hashim Thaçit, Kadri Veselit, Jakup Krasniqit dhe Rexhep Selimit?

EDI RAMA: Ajo që do të ndodhte, do të ndodhte. E tmerrshme ishte se Hashim Thaçi ishte në detyrë kur u mor pa akuzë dhe u mbajt një vit në izolim, pa i vënë akuzën. Asnjë shtet tjetër nuk do ta kishte pranuar këtë gjë, kurrë. Dhe askush në asnjë vend tjetër nuk do të kishte guxuar të merrte presidentin dhe t’i thoshte “hajde futu këtu në burg sa ta formulojmë pak akuzën”. Diçka e tmerrshme. Tani procesi ka filluar. Ky është një proces që do të jetë i vështirë e i gjatë dhe që ka një komponentë fyerjeje të madhe. Por, unë besoj se në fund ky proces nuk do të arrijë të kriminalizojë luftën për liri të Kosovës. E ndërkohë, ne nga ana jonë, do të bëjmë çmos, jo për të ndikuar procesin pasi nuk mund ta ndikojmë edhe po të duam, por do të bëjmë çmos për ta lehtësuar barrën e baltës së hedhur mbi Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës me atë raportin halucinant të Dick Marty-t që, për fat të keq, u kthye në një raport zyrtar të Këshillit të Evropës. I kemi mbledhur firmat e pesë grupeve parlamentare për rishikimin e asaj rezolute, sepse trafik organesh nuk ka pasur. Ky është fakti.

KDP: Krijohet përshtypja se ju jeni më aktiv në de-konstruktimin e raportit të Marty-t sesa qeveria në Prishtinë. Së fundmi, keni takuar edhe kryeministrin Kurti. Keni hapur këtë temë me të?

EDI RAMA: Secili bën atë që është e mundur. Nuk jemi në garë se kush bën më shumë. Unë bëj timen për gjërat që mendoj se kanë rëndësi dhe për mua çështja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe e Hashim Thaçit ka një rëndësi të madhe për kombin. Jo thjeshtë për Kosovën, por për kombin shqiptar. Nëse thënia “një komb, një qëndrim” mund të gjejë diku vend, – që mund të vijë me rreziqet e veta, sepse ndez zjarre nacionaliste,- është pikërisht kjo se lufta e UÇK-së është e paprekshme, është e pastër si gjaku i atyre që sollën lirinë e Kosovës. Kriminalizimi i luftës dhe trajtimi i udhëheqësve të asaj lufte si kriminelë, është një fyerje e thellë ndaj së cilës duhet të gjithë së bashku të rezistojmë. Të reagojmë, nuk kemi se si, pasi gjërat janë në një tryezë gjykate dhe ajo gjykatë është formuar me votat e Parlamentit të Kosovës.

KDP: Në këtë rrafsh, ju keni bërë përpjekje për të promovuar bashkëpunimin Tiranë-Prishtinë-Shkup. Vite më parë patët një ministre të arsimit nga Kosova, tash së fundmi në një institucion të rëndësishëm (SHISH) keni përzgjedhur një zonjë, po ashtu nga Prishtina. Por, përtej kësaj, qarqe nga Kosova thonë se nuk është se nuk ka probleme në komunikimin Prishtië-Tiranë. Madje, nuk përjashtohet mundësia që këto përplasje të kalojnë edhe në qarqe akademike…Ka një përshtypje se jeni në një pozitë të vështirë në temën e Kosovës: kur flisni për Kosovën u akuzojnë pse flisni, kur nuk flisni u akuzojnë pse heshtni. A ndjeheni vërtetë se jenë në këtë pozitë?

EDI RAMA: Unë që i vogël fare, kur kam filluar të flas, e kam pas këtë të keqe se nuk i kam marrë dorën njeriut kur kam dashur të flas. Fjala ishte e para, thotë libri i shenjtë. Fjala ishte Zoti, Zoti ishte fjala, kështu që vetëm fjalën e kemi. Tani ka disa që thonë kështu, ka disa që thonë ashtu. Edhe ata janë në të drejtën e tyre ta thonë. Unë nuk u them atyre pse thoni atë. Kështu që të gjithë do të thonë dhe secili mban përgjegjësi për atë që thotë vetë, e pastaj koha ne gjykon të gjithëve për atë që kemi thënë dhe, mbi të gjitha, për atë që kemi bërë.

KDP: Për fund, si i shikoni marrëdhëniet me Maqedoninë e Veriut si vend fqinj? 

EDI RAMA: Janë marrëdhënie strategjike shumë të rëndësishme. Për ne është një gjë shumë e madhe që sot ato janë të garantuara më së miri nga një pjesëmarrje domethënëse, e përgjegjshme, konstruktive, largpamëse…e shqiptarëve në institucione, Parlament, qeveri apo opozitë, – pak rëndësi ka, – por së bashku në funksion të stabilitetit, prosperitetit të Maqedonisë së Veriut dhe të lulëzimit të marrëdhënieve mes shtetit nga ku ju keni ardhur, – u faleminderit edhe një herë për rrugën që bëtë deri këtu, do ta bëjmë më të shpejtë rrugën kur të bëhet Korridori 8, – dhe shtetit ku keni ardhur që është edhe vendi i gjuhës dhe i të gjithë atyre që na bashkojnë!